1599: Nederlanders zetten voet aan wal op de Molukken.
1951: Molukkers zetten hun eerste voetstappen in Nederland.
De geschiedenis van Molukkers en Nederlanders is al meer dan vier eeuwen met elkaar verbonden. Het is een geschiedenis die zich kenmerkt door strijd èn samenwerking. En nog steeds speelt het verleden door in het heden. Om dat te begrijpen geven we je antwoorden op de twee belangrijkste vragen die onze gezamenlijke geschiedenis samenvatten: Waarom gingen Nederlanders naar de Molukken? Waarom kwamen Molukkers naar Nederland?
De Molukken, een eilandengroep met meer dan 1000 eilanden in het oosten van Indonesië, staan bekend als de Specerijeilanden. Ze danken deze naam aan het feit dat kruidnagel, nootmuskaat en foelie van oorsprong alleen in dit gebied voorkwamen. Al vele eeuwen voor de komst van Europeanen zijn de Molukken een kruispunt van migratie en handel. De Noord-Molukken zijn het centrum van de kruidnagelhandel en de Banda-eilanden van de handel in nootmuskaat en foelie.
In de geschiedenis van de Molukken zijn handel, politiek en religie nauw met elkaar verbonden. Islam en christendom worden via de handel in de Molukken geïntroduceerd en krijgen beide aanhang onder de bevolking. Dankzij handelscontacten met havensteden op Oost-Java in de 15e eeuw groeit op de Molukken de behoefte om zich aan te sluiten bij het uitgebreidere handelsnetwerk van de moslimwereld. De vorsten op de Noord-Molukken noemen zichzelf voortaan sultan. In 1512 verschijnen de eerste Portugezen in de Molukken. Zij nemen het katholieke geloof mee. De Portugezen worden aanvankelijk als bondgenoten en handelspartners ontvangen. Maar al snel ontstaan conflicten als zij de controle over de specerijenhandel naar zich toe willen trekken. Datzelfde gebeurt als in 1599 de eerste Nederlandse schepen arriveren. De Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) waarin de Nederlandse handelsondernemingen zich in 1602 hebben verenigd, helpt de Hituezen (Ambon) om de Portugezen te verdrijven en is bondgenoot van de sultans van Ternate (Noord-Molukken) in hun strijd tegen de Spanjaarden. In ruil voor monopoliecontracten in de kruidnagelhandel. Als de Bandanezen weigeren om met de VOC zo’n contract af te sluiten over de handel in nootmuskaat en foelie, gaat de VOC over op geweld en dwang: in 1621 worden de meeste Bandanezen vermoord, slechts enkele weten te ontsnappen. De nootmuskaatplantages komen onder toezicht van de VOC waar het werk wordt gedaan door tot slaaf gemaakten. Na een aantal oorlogen krijgt de VOC uiteindelijk medio 17e eeuw de gehele controle over de specerijenhandel in de Molukken in handen.
Intussen breidt de VOC haar macht ook uit naar andere gebieden in Azië. Maar eind 18e eeuw raakt de VOC in verval. Haar bezittingen worden overgenomen door de Nederlandse Staat. Begin 19e eeuw krijgen alle gebieden in de Indische Archipel (eilandenrijk) die door de Nederlandse Staat gekoloniseerd zijn de naam Nederlands-Indië. Na oorlogen in o.a. Atjeh (Noord-Sumatra) (1873-1914) vormt de kolonie een aaneengesloten rijk. Het omvat het gebied dat nu Indonesië wordt genoemd.
Als eind 19e eeuw de specerijenprijzen inzakken, verarmt de Molukse bevolking. Om aan inkomsten te komen, gaan veel Molukkers werken als ambtenaar, onderwijzer, predikant of als militair van het Koninklijk Nederlands-Indisch Leger (KNIL). Ambonezen zoals Molukkers dan genoemd worden, komen overal in Nederlands-Indië te werken en te wonen. Hierbij dienen wel een paar kanttekeningen te worden gemaakt. Het betreft hoofdzakelijk het christelijke deel van de bevolking en geldt veel minder voor de islamitische Molukkers. En onder de term ‘Ambonezen’ vallen in het KNIL niet alleen militairen afkomstig van Ambon, maar van alle eilanden in Oost-Indonesië, bijv. ook Timorezen, Menadonezen, Keiezen, Tanimbarezen.
Binnen het KNIL hebben Molukkers lange tijd een bevoorrechte positie. Ze staan bekend als goede soldaten die trouw zijn aan het Nederlandse gezag. Zo ontstaat het beeld van ‘Oom Ambon’, de loyale militair. Maar het beeld dat alle Molukkers ‘door de eeuwen trouw’ waren, is niet juist. In 1817 leidt Thomas Matulessy die bekend staat als Pattimura, een oorlog tegen de Nederlanders die hij met de dood moet bekopen. Ook zijn er Molukkers die begin 20e eeuw betrokken zijn bij de Indonesische nationalistische beweging die streeft naar onafhankelijkheid, los van Nederland.
In de Tweede Wereldoorlog vechten veel Molukkers mee tegen de Japanners. Ook tijdens de dekolonisatieperiode (1946-1949) melden veel jonge Molukkers zich aan bij het KNIL om aan Nederlandse zijde te vechten tegen de Republiek Indonesië die zich in 1945 onafhankelijk verklaarde.
Omdat de Molukse gemeenschap in Nederland grotendeels afstamt van deze militairen die aan Nederlandse kant stonden, is veel minder bekend dat er in dit conflict ook Molukkers zijn die de onafhankelijkheid van Indonesië steunen.
Onder druk van de wereldopinie moet Nederland de strijd opgeven en de onafhankelijkheid van Indonesië accepteren. Nederland zegt recht te willen doen aan de verschillen tussen de Indonesische volkeren en hun de mogelijkheid te bieden tot zelfbeschikking als deelstaat. Op 27 december 1949 wordt de soevereiniteit overgedragen aan de Verenigde Staten van Indonesië, bestaande uit zestien deelstaten.
De Indonesische leiders willen echter een eenheidsstaat met een centrale regering op Java. Zij zien de deelstatenrepubliek als een poging van Nederland om Indonesië te verzwakken. Binnen een jaar worden de deelstaten opgeheven en worden de Verenigde Staten van Indonesië vervangen door de Republiek Indonesië. In reactie op het opheffen van de deelstaat Oost-Indonesië roepen Molukkers op Ambon op 25 april 1950 hun eigen republiek uit, de Republik Maluku Selatan (RMS). Ze willen niet bij de eenheidsstaat horen. De RMS’ers hopen op erkenning en steun van de Nederlandse regering en Amerika, maar dat gebeurt niet. Indonesië accepteert de RMS niet en stuurt militairen naar de Molukken om de afscheiding ongedaan te maken.
